БАТЫС ТЯНЬ-ШАНЬ АУМАҒЫНДАҒЫ МҰЗДЫҚТАР АУДАНЫНЫҢ ӨЗГЕРУІН ЖЕРДІ ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗОНДТАУДЫ ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП ЗЕРТТЕУ: АРЫС ӨЗЕНІНІҢ БАССЕЙНІ

А.А.  Мерекеев; С.М.  Нуракынов; Н.К.  Сыдык; А.A. Амангелді; Г.M. Искалиева; А.А.  Калдыбаев

doi:10.26577/JPEOS.2023.v25.i3-4.i6

Авторлар

А.А. Мерекеев Институт ионосферы https://orcid.org/0000-0002-9227-4695
С.М. Нуракынов Институт ионосферы https://orcid.org/0000-0001-9735-7820
Н.К. Сыдык Институт ионосферы https://orcid.org/0000-0003-1429-2393
А.A. Амангелді Институт ионосферы https://orcid.org/0009-0000-1314-0799
Г.M. Искалиева Институт ионосферы https://orcid.org/0000-0002-3183-728X
А.А. Калдыбаев Институт ионосферы https://orcid.org/0000-0002-0563-282X

DOI:

https://doi.org/10.26577/JPEOS.2023.v25.i3-4.i6

Кілттік сөздер:

Батыс Тянь-Шань, климаттың өзгеруі, мұздықтардың қысқаруы, мұздықтарды картаға түсіру, түгендеу, қашықтықтан зондтау

Аннотация

Бұл жұмыста 1957-2000, 2000-2011 және 2011-2022 жылдар аралығында Батыс Тянь-Шаньдағы Арыс өзені бассейндегі мұздықтардың өзгеруіне зерттеу жүргізілді. Зерттеу Landsat TM/ETM+ және OLI көмегімен алынған деректерді талдау негізінде жасалды. 2000 жылы жалпы ауданы 18,02 км² болатын 74 мұздықты зерттеу жасалды. Алайда 2022 жылға қарай мұздықтардың саны 58-ге дейін азайып, жалпы ауданы 11,48 км²болды. Бұл 22 жыл ішінде 6,54 км², немесе жылына 1,65%-ға қысқаруды білдіреді. Сонымен қатар, мұздықтардың көлеміне, биіктігіне және еңісіне зерттеу жасалды. Нәтижесінде мұздықтардың көлемінің 36,29%-ға азайғаны анықталды. Бұл айтарлықтай төмендеудің негізгі себебі, ең алдымен, температураның жоғарылауының басым тенденциясымен, сондай-ақ Батыс Тянь-Шаньның сыртқы жоталарында шағын мұздықтардың салыстырмалы түрде төмен биіктікте орналасуымен байланысты. Дегенмен, зерттеу нәтижелерде Батыс Тянь-Шаньның солтүстік бөлігіндегі мұздықтармен жабылған аумақтардың басқа аудандармен салыстырғанда төмен екенін көрсетеді. Талдау негізінде Арыс өзені бассейнің аймақтары мұз басуға қолайсыз жағдайда деген қорытындыға келдік. Демек, 1957-2022 жылдар аралығында Батыс Тянь-Шаньның басқа мұздық аймақтарымен салыстырғанда жоғары болды.